Deze keer gaat de delegatie van United for Ukraine (U4U) eerst naar Lutsk, de hoofdplaats van de regio Volyn, in het westen van het land. We bezoeken de grens met Wit-Rusland en rijden dan door naar het naburige Rivne om naar Kyiv te reizen. Daar ontmoeten we collega’s van de Verkovna Rada, de vice-premier en minister van Buitenlandse Zaken en de top van de Oekraïense defensie-industrie.
Wat voorafging. Iets meer dan een week geleden zijn er Russische Kalibr raketten op de onderstations voor de stroomvoorziening in Lutsk en Rivne neergekomen. Daar waren ook enkele voltreffers bij. De elektriciteitsvoorziening is daardoor strikt beperkt tot het minimum en de kerncentrale van Rivne kan ook niet op volle capaciteit draaien. Oekraïne, dat twee weken geleden elektriciteit naar de EU exporteerde, bereidt zich nu voor om er te importeren. De recente Russische raketaanvallen hebben onze delegatie ook flink uitgedund. Naast mezelf komen alleen Adrius Kublius en twee adviseurs uit het Europees parlement aan in Polen waar we de grens zullen oversteken. Andrius is gewezen eerste minister van Litouwen en nu Europees parlementslid. Hij en ik hebben alvast één detail gemeen in onze biografie. In 2015 belandden we allebei op dezelfde zwarte lijst van Poetin omwille van onze activiteiten ten voordele van Oekraïne. Zowaar een eer en een voorrecht!
Het is ochtend in Lutsk. We horen de sirenes, maar de veiligheidsdiensten stellen ons gerust, we hoeven niet naar schuilkelders te rennen. Doel van het bezoek: we willen de concrete noden van de bevolking beter kennen nu de winter nadert en we willen de nodige stappen bespreken die het Westen moet nemen: EU-integratie, de NAVO, een tribunaal voor Poetin, de status voor Rusland als terroristisch regime, enzovoort.
De eerste algemene indruk is dat Lutsk, Rivne en Kyiv een vrij normaal leven lijken te leiden. Er zijn veel jonge mensen op straat, de horeca is open. De stad is ‘s nachts wel slecht tot niet verlicht en in de duisternis zie je amper hier en daar een zwak licht branden. Maar overdag kleurt de herfst ook hier de openbare parken prachtig. Het historische kasteel van Lutsk en de oude kerken schitteren in de zon. Toch is dit land wel degelijk in oorlog. Onderweg passeren we de stadsbegraafplaats, waar een grote menigte twee gevallen helden naar hun laatste rustplaats begeleidt. Alleen al in Lutsk hebben ze sinds het begin van de oorlog 90 soldaten begraven.
We zien ook het werk van een Zweedse NGO die op een voormalige zomerkampplaats voor jongeren een opvangcentrum voor vluchtelingen heeft uitgebouwd. In het westen van Oekraïne worden tienduizenden intern ontheemde mensen opgevangen. Ze kiezen er voor om hier te blijven in plaats van door te reizen naar de EU. Mooi werk van de Zweden!
Het leger neemt ons mee naar de grens met Wit-Rusland. Aan de overkant van de grens zijn hier 3.500 Russische soldaten gelegerd, schatten ze. De grens werd daarom zwaar versterkt. Er zijn diepe antitank greppels gegraven, er wordt een betonnen muur gebouwd. De ooit druk gebruikte grensovergangen zijn onbruikbaar gemaakt. Alle bruggen zijn vernield, de toegangswegen zijn letterlijk opgebroken en er zijn diepe grachten doorheen gegraven. Alles is gerealiseerd door het leger, met de hulp van de lokale overheid en verenigingen, bedrijven, boeren… De streek is op vele plaatsen moerassig. Er is geen imminente dreiging van een invasie vanuit Wit-Rusland denken ze, en als het gebeurt, dan allicht in de winter als de bodem bevroren is. Maar ze zijn voorbereid. Want wanneer hier een nieuw front geopend wordt, dreigt de aanvoer uit Polen in het gedrang te komen.
De belangrijkste zorg van het stadsbestuur van Lutsk en Rivne nu is de voorbereiding op de winter. Poetin kan de oorlog op het slagveld niet winnen en richt zijn woede op de burgerbevolking. Hij valt de energie-infrastructuur aan om de bevolking uit te putten. En die infrastructuur staat op de rand van het breekpunt. Deze steden overleven niet zonder een minimum aan stroom. Zonder stroom vallen de pompen voor de drinkwatervoorziening uit en die voor de stadsverwarming. Bakkerijen en andere zaken moeten stoppen met werken. We staan op de rand van een humanitaire ramp. Ze kunnen echt niet veel voltreffers meer hebben. De belangrijkste smeekbede die we opnieuw en opnieuw horen, is dan ook om te helpen bij het kopen van verplaatsbare stroomgeneratoren. Andrius en ik overleggen hoe we publieke steuncampagnes kunnen organiseren voor de massale levering van generatoren aan Oekraïne. GENERATOREN zijn nu de belangrijkste behoefte in steden in de frontlinie! Natuurlijk is ook meer luchtverdediging nodig, een kwestie van levens redden. Maar ook oude elektrische schakelbordapparatuur en transformatoren uit de Sovjettijd bijvoorbeeld. In Midden-Europa en ook hier zijn er al veel vervangen door moderne apparatuur, maar de oude Sovjetapparatuur wordt opgeslagen en zou nu zeer nuttig zijn voor Oekraïne. De stadsbesturen van Lutsk en Rivne werken aan een noodplan om in de winter grote verwarmde noodtenten op te zetten, met stroomvoorziening en warm eten en drinken. Ik denk onwillekeurig aan de grote handelsbeurstent die vroeger jaarlijks in mijn eigen Halle stond…. Ze zijn op zoek naar zo’n tijdelijke constructies en opnieuw: er zijn generatoren nodig!
Het diensthoofd sociale zaken van de stad vraagt om hulp bij het opzetten van adviesbureaus voor psychologen, omdat mannen en vrouwen die terugkeren van het front getraumatiseerd zijn en zich niet kunnen aanpassen. In de periode 2014-2015 verloor Lutsk meer teruggekeerde soldaten door zelfmoord dan dat er sneuvelden aan het front.
Een CEO uit Lutsk van een groot internationaal bedrijf dat kogellagers produceert voor de Europese auto-industrie, legt op een diplomatische manier uit dat hij blij is met de solidariteit van zijn moederbedrijf in Zweden, maar dat hij tegelijkertijd merkt dat hun belangrijkste klanten in Europa, uit angst voor bedrijfsrisico's, kiezen voor nieuwe leveranciers uit landen die niet in oorlog zijn. Daarom moet de vestiging in Lutsk de productie met ongeveer 40% verminderen. Er zou best ook wat meer Europese business solidariteit met partners in Oekraïne zijn, zodat die Oekraïense economie die niet werd vernietigd door de Russische aanvallen, niet wordt kapot gemaakt door het gebrek aan Europese solidariteit.
In Kyiv bespreken we gezamenlijke plannen, zowel in Oekraïne, als in Brussel en in de belangrijkste Europese hoofdsteden, met de goede collega’s van de Verkovna Rada, met vicepremier Stefanishyna en buitenlandminister Kuleba. We spreken open en direct, we verspillen geen tijd aan diplomatieke beleefdheden want we kennen elkaar ondertussen. Het is duidelijk dat het moeilijk is, de situatie aan het front is gecompliceerd, maar dit doet niets af aan de vastberadenheid van de leiders van Oekraïne. Ze ijveren voor een speciaal tribunaal voor de Russische leiders voor de ‘crime of agression’, complementair aan het ICC dat de oorlogsmisdaden onderzoekt en vervolgt. En hoe kunnen we het besef in de hoofden van alle westerse leiders laten groeien dat dit niet alleen een Russische agressie is tegen Oekraïne, maar ook tegen de vrije wereld? In één van de kantoren in Kyiv horen we een eerlijke en franke vraag - wil het Westen echt dat Oekraïne deze oorlog in de nabije toekomst wint? Want als dat zo is, dan zijn nu de wapens nodig, en zoveel als nodig om de overwinning te behalen. Rusland staat zwak. Of is het westerse plan om het Rusland zo lang mogelijk lastig te maken, net genoeg om Oekraïne te doen overleven, niet om te winnen… Maar hoeveel levens gaat ons dat dan kosten? Welke prijs hangt daaraan vast?
Na het gesprek met buitenlandminister Kuleba is er het fotomoment. Met grote schroom. Want wacht even denk ik, waarom sta ík hier eigenlijk op de foto, en niet de Belgische regeringsleider en zijn minister van Buitenlandse Zaken? Waarom zijn zij de enige Europese leiders die hun weg naar Kyiv nog niet hebben gevonden sinds het begin van de oorlog? Ja, er is het omstreden bezoek van minister Lahbib aan de illegaal geannexeerde Krim vóór haar politieke loopbaan. Minister Kuleba is op een diplomatische manier duidelijk: “Het is juist ja, jullie zijn zowat de enigen die nog geen officieel brachten. In Praag had ik al een goed gesprek met jullie nieuwe buitenlandminister. We staan klaar om met haar samen te werken. Jullie zijn welkom, maar om de perceptie te keren hier in Oekraïne, moet het dan een bezoek zijn op het allerhoogste niveau, dus verwachten we de regeringsleider. We zullen mevrouw Lahbib dan ontvangen samen met de premier. Iedereen kan een fout maken, het is aan haar om dat te erkennen.”
Drie dagen van intense gesprekken, veldbezoeken.. en meer dan ooit overtuigd van de noodzaak en de kansen van overwinning tegen de Russische agressie. Het westen was geopolitiek lui en wordt brutaal wakker geschud. De uitkomst van de oorlog zal bepalen of we nog zullen leven in een wereld gebaseerd op internationale rechtsregels. Oekraïne heeft gekozen voor Europa, voor onze waarden, voor het Westen. Ze betalen met hun bloed, ze brengen de zwaarst mogelijke offers. Hun overwinning is er één voor de vrije wereld. Hun enorme menselijke energie is een aanwinst voor Europa. Niet iedereen begrijpt dat in het westen. We gaan dus verder met ons werk in U4U. We plannen delegaties naar Parijs, Stockholm dat vanaf begin volgend jaar het voorzitterschap van de Europese Unie overneemt, Rome… Daarna naar Washington.
Terug op de luchthaven van Zaventem, badend in het schreeuwerige en flikkerende reclamelicht. Zo vanzelfsprekend voor iedereen. Mijn ogen knipperen dicht tot spleetjes na een verblijf in de donkere oorlogssteden van Oekraïne.
https://radio1.be/luister/select/de-ochtend/mark-demesmaeker-n-va-oekrai...
